1. Những kinh nghiệm đa dạng và mang tính cá nhân
Người trẻ ở khắp nơi trên thế giới đã cho thấy họ cũng có cơn khát thiêng liêng, nhưng hình dáng của cơn khát này như thế nào? Trước tiên, chúng ta hãy xem xét cách mà người trẻ bộc lộ nhu cầu tâm linh của họ; sau đó, chúng ta cùng đưa ra những nhận định thuộc về hình thức và nội dung của những kinh nghiệm đó.
Một cuộc khảo sát thống kê xã hội tại Mỹ với đối tượng vị thành niên diễn ra vào đầu những năm 2000 cho thấy: 8% người trẻ được khảo sát tin vào khoa chiêm tinh như một phương thức tiên đoán số mệnh tương lai; 7% tin rằng các loại đá cẩm thạch có tiềm năng trị liệu cao; 9% tin vào bói bài như một công cụ đáng tin cho những quyết định lớn trong đời; 1-4% tin vào quan niệm phi truyền thống về Thiên Chúa, những quan niệm này có màu sắc của phong trào New Age; 11% tin rằng Thiên Chúa chẳng qua chỉ là trạng thái ý thức tối thượng mà người nào cũng có thể đạt tới; 8% định nghĩa Thiên Chúa là “sự nhận thức toàn vẹn về con người của mình cũng như về tiềm năng con người”.[1]
Phong trào New Age thu hút được khá nhiều bạn trẻ ở khắp nơi trên thế giới. Đây là một trào lưu tự-do-diễn-tả-tâm-linh, bao gồm nhiều sắc thái khác nhau với nhiều hành giả thuộc mọi tầng lớp xã hội.[2] Ở Việt Nam các phóng viên và nhà báo nói tới một thế hệ trẻ “chơi hệ tâm linh”,[3] vốn là những bạn trẻ gen Z đam mê tìm kiếm thứ “năng lượng vũ trụ” trong đời sống của họ, để đem lại sự chữa lành, thành công hoặc cho phép họ được là chính mình. Những bạn trẻ này có thể dành rất nhiều thời gian và niềm tin cho việc tìm hiểu cung hoàng đạo, bói bài Tarot, chỉ tay, chiêm tinh, luật hấp dẫn của vũ trụ…
Cũng trong cuộc phỏng vấn và khảo sát người viết đã thực hiện với hơn 50 bạn trẻ, các bạn đã cho thấy mối quan tâm đến đời sống tâm linh thể hiện qua sự tìm kiếm những trải nghiệm tâm linh đa dạng và mang đậm sắc thái cá nhân hơn là cộng đồng. Một bạn nữ, hiện đang làm việc trong các trang trại tại miền Nam nước Úc, cho biết bạn là một người Công giáo toàn tòng, nhưng sau khi cha mẹ bạn đều mất vì bạo bệnh, bạn đi Úc và thời gian 3 năm ở đó đã đem đến cho bạn nhiều trải nghiệm tâm linh mới mẻ:
Đương nhiên không phải các bạn trẻ có một tôn giáo trước đó hay không tôn giáo đều chọn cho mình những khám phá riêng trong lãnh vực tâm linh, nhưng đây là một xu hướng. Điều mới lạ và độc đáo luôn thu hút người trẻ, và các trải nghiệm tâm linh cũng không ngoại lệ. Các tham dự viên tham dự cuộc họp chuẩn bị cho Thượng Hội Đồng XV về Giới Trẻ cho rằng: “Nền văn hóa của người trẻ lấy cảm hứng từ chủ nghĩa cá nhân…” (IL, 8), trong đó, “tính đa nguyên của các khác biệt, cả trong các hình thức triệt để của nó, là một điều người trẻ coi như chuyện đương nhiên” (IL, 26). Vốn dĩ, cuộc sống của người trẻ hiện đại đã được đánh dấu bởi cách hành động tự phát, tư tưởng và hành động đặt trọng tâm lên cách bản thân cảm nhận và suy nghĩ, cũng như các vấn đề được giải quyết khi chúng nảy sinh (X. IL, 26).
Cuộc gặp mặt của các tham dự viên khắp nơi trên thế giới để chuẩn bị cho Thượng Hội Đồng Giới Trẻ năm 2018 đã chứng tỏ rằng sự đa dạng là “điều mô tả tốt nhất mối tương quan của người trẻ với đức tin và thực hành tôn giáo” (IL, 29). Sự đa dạng này không hẳn chỉ là sự cởi mở của người trẻ trong việc tìm kiếm và thích thú trải nghiệm nhiều thể loại tâm linh khác nhau, họ còn thể hiện và sống tính đa dạng đó ngay trong mối tương quan với Chúa Giêsu hay một vị thần linh trong tôn giáo truyền thống của họ. Các bạn trẻ có xu hướng đến với Chúa và diễn tả tâm tình của họ một cách rất cá nhân và cụ thể. Từ những từ ngữ được sử dụng, hình ảnh khắc họa, cách trình bày và diễn tả cuộc sống tâm linh của các bạn cũng phải mang dấu ấn rất riêng. Với bạn Th.Th, 19 tuổi, một người tân tòng trở lại đạo cách đây 3 năm thì:
Ngoài ra, qua câu chuyện của những người trẻ trên thế giới gần đây quay trở lại với đức tin Công giáo, ta đọc được sự đa dạng và hành trình cá nhân của họ mang rất nhiều khuôn mặt khác nhau.[6]
Con đường dẫn đến tình trạng đa dạng và cá nhân hóa của đời sống tâm linh này nơi các bạn trẻ không thể phán đoán chính xác trong một vài yếu tố nhưng cần được nhìn trong một bối cảnh rộng lớn hơn của nền văn hóa đa nguyên dễ dàng kết nối: “Đa văn hóa và đa tôn giáo là một thực trạng ngày càng gia tăng trong đời sống xã hội của giới trẻ”.[7] Điều này hẳn nhiên tiềm tàng những nguy cơ, nhưng không phải là không có lợi ích. Chính những người trẻ đã mở ra sân chơi giao thoa giữa các truyền thống tôn giáo của gia đình, cha ông họ với các phong trào văn hóa tâm linh và tôn giáo khác. Nhiều người trẻ Công giáo đã trở nên những người tiên phong cho việc đối thoại và gia tăng thấu hiểu giữa các bạn trẻ thuộc truyền thống tâm linh khác. Với những yếu tố phức tạp và mang đậm hơi thở thời đại, kinh nghiệm tâm linh của bạn trẻ vừa đa dạng vừa thuộc về trực cảm cá nhân, chính vì thế mà người trẻ rất cần sự đồng hành đặc biệt trong vấn đề biện phân để biết đọc kinh nghiệm của mình dưới ánh sáng Lời Chúa. Song song với điều đó là một lộ trình huấn luyện và đồng hành mà Giáo hội cần đảm nhận để giúp đỡ người trẻ một cách hiệu quả, tránh cho người trẻ một cảm nhận rằng Giáo hội mang những định chế khó có thể đồng điệu với lương tâm hiện đại của con người ngày nay. (X. IL, 25)
2. Khuynh hướng đi xa khỏi truyền thống
Cũng trong dịp Thượng Hội đồng Giám mục nhìn lại các kinh nghiệm tâm linh và đời sống tôn giáo của các bạn trẻ khắp nơi trên thế giới mà đặc biệt là người trẻ Công giáo, một Hội đồng Giám mục quả quyết: “Nhiều người trẻ tuyên bố rằng họ đang tìm kiếm ý nghĩa của đời sống, theo đuổi các lý tưởng, tìm kiếm linh đạo và đức tin bản thân của riêng họ, nhưng họ hiếm khi hướng về Giáo hội” (IL, 63). Nhà xã hội học Grace Davie, cũng là một chuyên viên nghiên cứu tôn giáo ở Âu châu, cho biết: “Người trẻ ngày nay có niềm tin nhưng không muốn thuộc về một cơ chế nào.”[8] Điều gì đang diễn ra trong đời sống các bạn trẻ để các bạn dần dần xa lìa truyền thống tôn giáo của gia đình và Giáo hội?
Một trong những lý do sâu xa nhất khởi đi từ hiện tượng di dân. Người trẻ đang sống trong một thế giới đô thị hóa, thế giới này được đặc trưng bởi tính di động, một đặc tính đã trở thành tính chuyên biệt của người trẻ.
Theo tổ chức Ngân Hàng Thế Giới (WB), hiện nay, khoảng 55% dân số thế giới – 4,2 tỷ người – sống ở các thành phố. Người trẻ chiếm khoảng 15-17%. Đây là một xu hướng. Đến năm 2050, với dân số đô thị tăng hơn gấp đôi hiện tại, gần 7/10 người trên thế giới sẽ sống ở các thành phố. Cũng theo WB, Việt Nam là một trong những nước có tốc độ đô thị hóa cao nhất Đông Nam Á. Năm 2019, dân số Hà Nội khoảng 8 triệu, TP HCM 13 triệu. Theo Tổng cục Thống kê, di cư chủ yếu là vì lý do học tập và lao động nên phần lớn người di cư có độ tuổi 19-39, chiếm tỷ lệ 84% so với tổng số người di cư.[9]
Hiện tượng di dân này đã xâm nhập mạnh mẽ nơi mọi ngóc ngách của thế giới, khiến cho người trẻ rời bỏ làng quê, mái nhà của mình để di chuyển tới một nơi ở mới: “Thế giới đô thị hóa và tục hóa xô đẩy con người cách ly với chốn linh thánh của họ và đưa họ phải hòa nhập với những láng giềng tôn thờ một thần linh khác”.[10] Họ cảm thấy một nhu cầu hòa nhập với lối sống của cư dân thành thị và nhiều khi điều này có nghĩa là rời bỏ những thực hành truyền thống hoặc không còn thời gian cũng như nơi chốn thích hợp để bầu khí đạo đức gia đình được duy trì. Từ đó, những trật tự cổ xưa và mối liên hệ thánh thiêng của mô hình thời bộ tộc và nông thôn dần tan biến, nhường chỗ cho những hình thái mới mẻ và đa dạng do văn hóa đô thị đem lại. Nhiều bạn trẻ đã tâm sự rằng, nơi thành phố lớn với nét hấp dẫn của phồn vinh hoa lệ, nhiều người đã bị cám dỗ rời bỏ những thực hành đức tin truyền thống và phải vượt qua thử thách mới có thể giữ vững nét đạo hạnh đã nuôi dưỡng các bạn từ thuở ấu thơ. Bạn K.Tr., sinh hoạt tại lưu xá sinh viên dòng Đức Mẹ Lên Trời, chia sẻ:
Báo cáo về Nghiên cứu Thế hệ trẻ Việt Nam được thực hiện với 1200 bạn trẻ cho biết:
Nhà xã hội học Ba Lan Zygmunt Bauman gọi nền văn hóa mà giới trẻ đang sống có “tính hiện đại lỏng”, một nền văn hóa không coi trọng sự ổn định, duy trì truyền thống hoặc thực hành các nghi lễ thể hiện và tạo ra bản sắc gia đình, xã hội và Giáo hội. Trước các đợt sóng linh hoạt và mới lạ của nền văn hóa đang đánh bại những cấu trúc ổn định nhất như vậy, Giáo hội mời gọi những vị có trách nhiệm xem xét, giải thích sự thay đổi này của các bạn trẻ đối với tôn giáo để nhận diện các cơ hội loan báo Tin Mừng và đối mặt với các rủi ro cũng như nét mơ hồ của nó (X. IL, 63).
Một yếu tố lớn khác phải kể đến là thế giới tục hóa. Sự tục hóa được định nghĩa là “một hạn từ để diễn tả sự độc lập hợp pháp của các giá trị trần thế mà không cần thiết phải viện dẫn đến những nguyên lý tôn giáo”.[13] Rời xa các mối dây gia đình và làng xóm, người trẻ dần khám phá ra rằng thế giới được đặt trong lòng bàn tay họ. Người trẻ nắm lấy các cơ hội phát triển để vươn tới sự thành đạt, an toàn vật chất và theo đuổi mọi ước mơ mà dường như không còn chỗ cho thần thánh. Sự tục hóa này là lẽ tất yếu của đời sống đương đại, nơi đó con người thấy mình không bị định đoạt bởi bất cứ thế lực nào và họ có khả năng cũng như trách nhiệm làm chủ vận mệnh của họ. Sự tục hóa không phải là xấu[14] nhưng nó sẽ trở thành cái bẫy cho những bạn trẻ quay mặt hoàn toàn lại với thế giới bên kia để chỉ sống cho trần thế với những nhu cầu vô hạn của con người. Chính trong khuynh hướng rời bỏ tôn giáo truyền thống và chỉ chú tâm đến các thực tại trần gian này mà người trẻ cho thấy họ cần được giúp đỡ trong đời sống tâm linh để biết biện phân giữa cái tốt lành thật và giả, giữa các giá trị trên trời và trần thế.
Chắc chắn rằng, hiện tượng xa rời truyền thống trong đời sống tâm linh của bạn trẻ không phải là một sự kiện hoàn toàn tiêu cực. Việc chất vấn những thực hành tôn giáo của cha ông cũng cho thấy một mức độ trưởng thành nhất định của thế hệ con cháu và dẫn tới một số thách thức cũng như cơ hội khác nhau. Nếu được hỗ trợ và nâng đỡ đúng mức, cơn sóng thần của nền kinh tế thị trường đã đẩy các bạn ra khỏi tổ ấm an toàn kia cũng có thể đưa các bạn tới sự tự lập của một Kitô hữu về mặt đức tin, thay vì làm các bạn trôi dạt trong những bến bờ vô định mà cuối cùng là sự thờ ơ với đời sống tâm linh truyền thống. Tất cả những diễn biến, nguyên nhân và hệ quả của hiện tượng lan rộng này làm xuất hiện những vấn đề cần biện phân trong kinh nghiệm tâm linh của người trẻ.
[1] Vân Hạ, “Vài nét tổng quan về phong trào New Age – Thời Đại Mới,” Thời sự Thần học, số 34 (Tháng 12-2003): tr. 8.
[2] X. Ibid., tr. 7-8.
[3] Long Vũ, “Hành trình tìm mình của những người trẻ chơi hệ ‘tâm linh’ ở Việt Nam”, Vietcetera, (Tháng 04-2023). Truy cập ngày 01-03-2024, https://vietcetera.com/vn/hanh-trinh-tim-minh-cua-nhung-nguoi-tre-choi-he-tam-linh-o-viet-nam.
[4] Phụ lục B
[5] Biên bản phỏng vấn sâu, phụ lục B
[6] Paul Williams, Unexpected Way: On Converting from Buddhism to Catholicism (Edinburgh : T&T Clark, 2002), tr. 1-6.
[7] Văn kiện kết thúc Thượng Hội đồng Giám mục Người Trẻ, Đức Tin và Sự Phân Định Ơn Gọi, số 155.
[8] Timothy Radcliffe, O.P., Ibid.
[9] Vital Luca Nguyễn Hữu Quang, “Người trẻ trong thế giới đô thị hóa, như ngưỡng vào thế kỷ XXI,” Logos, số 7 (2021): tr. 12-13.
[10]Ibid., tr. 26.
[11] Phụ lục B, K.Tr
[12] Love Frankie and Indochina Research Ltd, Ibid., tr. 15.
[13] Vital Luca Nguyễn Hữu Quang, Ibid., tr. 25.
[14] X. Ibid.
Leave a Reply